De dienst Neurochirurgie nam begin dit jaar het eerste Mazor-platform in de Benelux in gebruik. Dit robotsystem wordt momenteel hoofdzakelijk gebruikt voor rugoperaties bij patiënten met scoliose, trauma of aandoeningen zoals artrose. Maar in de toekomst zal de Mazor ook kunnen ingezet worden, bij beroerte – stroke – voor het minutieus verwijderen van bloedklonters in de hersenen. Wij spraken met Dokter Frederic Martens en dokter Geoffrey Lesage van de dienst Neurochirurgie.
Het lijkt wel alsof de nieuwe chirurgierobots de laatste tijd als paddenstoelen uit de grond schieten. Van waar komt de Mazor?
Dokter Frederic Martens, diensthoofd: "Ik zie de Mazor als het logische vervolg op een evolutie die al enkele jaren bezig is op het domein van de neurochirurgie, namelijk de ontwikkeling van steeds verfijndere systemen voor navigatie. De komst van de O-arm vormde een belangrijke mijlpaal. Daarmee kunnen we perioperatieve CT-scans maken, die ons een zeer precies driedimensionaal beeld geven van de lichaamszone waarin we willen ingrijpen. Operaties aan de wervelkolom zijn dermate delicaat dat het absoluut moet vermeden worden om de toegangsweg, de incisie, te spreiden. Tot voor de intrede van de CT-navigatie kon de neurochirurg enkel voorafgaand aan de ingreep een CT-scan bestuderen, maar moest hij tijdens de ingreep heel sterk op zijn ervaring en expertise steunen om – zeg maar – halfblind deze complexe ingrepen uit te voeren.”
Dokter Geoffrey Lesage, staflid: "In onze medische discipline is het daarom heel belangrijk om veel ingrepen uit te voeren, want met elke operatie wordt je expertise verder geoptimaliseerd. Omdat we altijd naar de perfectie streven, zorgt elke ingreep toch voor de nodige spanning. Bij deze delicate operaties is er namelijk nauwelijks tot geen foutenmarge mogelijk. De plaats op de ruggenwervel waar we moeten ingrijpen, is soms heel moeilijk te bereiken. Eerst komt het er dus op aan om, op basis van een preoperatieve CT-scan, de meest aangewezen toegangsweg te identificeren. Vervolgens moet het type schroef worden geselecteerd, waarmee een optimale correctie kan uitgevoerd worden, met zo min mogelijke risico om omliggend weefsel te beschadigen. Dikte en lengte van de schroef moeten uiterst nauwkeurig worden gekozen. En dan komt nog het moeilijkste: het eigenlijke plaatsen van de schroef. Soms moet de schroef doorheen een uitstulping van een ruggenwervel (wetenschappelijke benaming) worden ingebracht, waarbij er langs alle zijden van de schroef minder dan een millimeter bot overblijft. De schroef moet ver genoeg worden ingebracht, zonder het achterliggende botweefsel te raken, laat staan: te doorboren. Zelfs na de zovele ingrepen die ik al in de vingers heb, blijft dat toch altijd wat stressvol.”
Neemt het Mazor-robotsysteem deze uiterst complexe handeling volledig over van de chirurg?
Dokter Lesage: "Neen, dat is een misverstand. Het is nog steeds de neurochirurg die de strategie voor elke ingreep bepaalt en die de operatie en het plaatsen van de schroef uitvoert. Dat neemt de robot niet over. Maar het Mazor-systeem biedt voor elke stap in de complexe procedure de meest aangewezen optie aan. We zijn nu (op het moment van dit gesprek) al een tweetal maand met de Mazor aan de slag. Ik stel bij mezelf vast dat ik elke siteuatie nog altijd met dezelfde nauwgezetheid vooraf bestudeer, nog altijd zelf de strategie bepaal, nog altijd zelf de procedure uitvoer en dat nog altijd als mijn persoonlijke verantwoordelijkheid beschouw – niet die van de robot. Maar doordat de Mazor, dankzij artificiële intelligentie (AI), bij elke stap aangeeft welke optie tot de beste klinische outcome leidt, geeft dat een zekere geruststelling. In mijn hoofd zit de oplossing en als de Mazor diezelfde oplossing naar voren schuift, vormt dat een sterke bevestiging waarmee heel wat stress wordt weggenomen.”
Waaruit bestaat de artificiële intelligentie van de Mazor?
Dokter Lesage: "Misschien is Big Data een betere term dan AI. De Mazor is zodanig geprogrammeerd dat hij elke specifieke situatie in kaart brengt en dankzij krachtige algoritmes vergelijkbare ingrepen oproept van duizenden neurochirurgen van over de hele wereld, en daaruit de optie voorstelt waarmee de optimale klinische outcome werd behaald. Het is alsof je eigen expertise met een factor duizend of meer wordt verhoogd. Ook in de toekomst gaan we de data van elke ingreep doorgeven zodat de algoritmes als het ware steeds meer en beter kunnen gevoed worden, waardoor ze nog performanter gaan functioneren. Het resultaat van elke ingreep wordt daardoor steeds beter voorspelbaar, en dat leid tot een steeds hogere kwaliteit voor de patiënt.”
U sprak al over perioperatieve beeldvorming, neuronavigatie, artificiële intelligentie en big data… maar de Mazor bevat ook een robotarm. Wat doet die dan precies?
Dokter Martens: "Wanneer de patiënt op de operatietafel ligt, zal het Mazor-systeem eerst het lichaam scannen en in kaart brengen. We brengen de robotarm dan over het lichaam van de patiënt en het systeem zal de arm dan exact positioneren zodat de vooraf berekende toegangsweg perfect kan worden gevolgd. Op het uiteinde van de robotarm zit een geleider waar de instrumenten doorheen gaan – in een baan of een traject dat perfect overeenstemt met wat het systeem heeft uitgestippeld. Tegelijk verschijnt op het scherm de beelden van de perioperatieve CT-scan, waarbij de Mazor het uitgekiende traject er bovenop projecteert, als het ware. Als alles perfect is gekalibreerd, wordt de robotarm gefixeerd.”
Dus is het niet de robotarm die de ingreep uitvoert?
Dokter Lesage: "Dat klopt. Zoals al eerder gezegd: het is nog altijd de neurochirurg die de procedure uitvoert. Maar via de geleider van de robotarm weet de neurochirurg nu perfect zeker dat hij geen haartje van het meest aangewezen traject afwijkt. De robotarm corrigeert elke manuele onvolkomenheid. Mocht de chirurg bijvoorbeeld een schroef dieper dan aangewezen willen indraaien, dan zal dat niet gaan omdat de Mazor dat blokkeert. Het Mazor-systeem geeft een grotere zekerheid dat de meest aangewezen aanpak wordt gevolgd én biedt ook de zekerheid dat de ingreep met de hoogste precisie wordt uitgevoerd. De accuraatheid van onze ingrepen was dankzij de neuronavigatiesystemen al heel hoog – zeg maar 95% - en dankzij de Mazor wordt die accuraatheid verder opgetrokken naar 98%.”
De technologische evolutie staat nooit stil. Wat is de volgende stap?
Dokter Lesage: "Op relatief korte termijn zal de Mazor niet enkel bij operaties aan de ruggenwervels ingezet kunnen worden, maar ook bij het wegnemen van bloedklonters in de hersenen bij beroerte-stroke. Wij zijn er klaar voor!”
